Τσικνοπέμπτη: Γιατί τη γιορτάζουμε – Τα έθιμα στην Ελλάδα και τι κάνουν στον υπόλοιπο κόσμο

Η Τσικνοπέμπτη ήρθε στη ζωή μας για θρησκευτικούς λόγους, όμως και κοινωνικοικονομικοί παράμετροι εξέλιξαν τον εορτασμό του παραδοσιακού αυτού έθιμου με το τσίκνισμα στις ταβέρνες.

Η επερχόμενη νηστεία της Σαρακοστής που ξεκινάει την Καθαρά Δευτέρα (φέτος 15 Μαρτίου) έχει εν πολλοίς να κάνει με το σημερινό τσίκνισμα των Ελλήνων και Κυπρίων ανά τον κόσμο.

Έτσι στο πέρασμα των αιώνων, την Πέμπτη μετά την Κυριακή «των αποκρέω» και πριν της Κυριακή της «Τυρινής» γιορτάζουμε με …κρεατοφαγία.

Αντίστοιχα έθιμα όπως θα διαβάσει κανείς παρακάτω, ακολουθούνται και σε άλλες χώρες που έχουν όμως να κάνουν μόνο με την κατανάλωση λιπαρών τροφών και όχι για θρησκευτικούς λόγους.

Η νηστεία λοιπόν, που κάποτε τηρείτο από την πλειοψηφία των Ελλήνων και Κυπρίων –ενώ σήμερα μάλλον από την μειοψηφία- αρχίζει μεν την Καθαρά Δευτέρα, όμως την (ερχόμενη) εβδομάδα, μετά την τσικνοπέμπτη οι πιστοί τρώνε τα πάντα, ακόμα και την Τετάρτη και Παρασκευή, πλην κρέατος.

Για τον λόγο αυτό, την σημερινή ημέρα –όπως και το Σαββατοκύριακο που έπεται- κατανάλωναν στα σπίτια ό,τι κρεατικό υπήρχε, κάνοντας ένα «ξεκαθάρισμα» στα κρέατα του σπιτιού, αφού έως την Κυριακή του Πάσχα, δηλ. περίπου δύο μήνες μετά, δεν ξαναέμπαινε κρεατικό στα σπίτια.

Αντίστοιχα και για λόγους εμπορικούς και οικονομικούς οι ταβέρνες ξεπουλούσαν ό,τι κρεατικό υπήρχε, αφού η πλειοψηφία των ταβερνών αλλά ακόμα και των καπηλειών τα παλιά χρόνια δεν μαγείρευαν ή προσέφεραν κανενός είδους κρεατικού την περίοδο της Σαρακοστής, ενώ πολλά μαγαζιά έκλειναν εντελώς έως την Δευτέρα μετά το Πάσχα. Σήμερα για άλλους δυστυχώς λόγους τα πάντα είναι κλειστά!

Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΚΥΠΡΟ

Η Πέμπτη λοιπόν της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου κατέχει ιδιαίτερη σημασία στην Παράδοσή μας με το όνομα Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη.

Αυτή την ημέρα σε όλα τα σπίτια τσικνίζουν κρέατα, τρώνε δηλαδή κρέας που έχει ψηθεί στα κάρβουνα ή στο τηγάνι, απ’ όπου αναδύεται έντονη τσίκνα στον αέρα. Από πού όμως, έχει έρθει αυτή η παράδοση;

Η ημέρα αυτή, εξαρτάται απόλυτα από τη χριστιανική νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής! Αν δεν υπήρχε αυτή, μάλλον η συγκεκριμένη Πέμπτη δεν θα είχε καμία διαφοροποίηση από τις υπόλοιπες. Αυτό συμβαίνει επειδή, βάσει της παράδοσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, την τρίτη Κυριακή του Τριωδίου, δηλαδή την Κυριακή μετά την Τσικνοπέμπτη, τρώμε για τελευταία φορά πριν τη νηστεία κρέας. Την επόμενη εβδομάδα τρώγονται μόνο ψαρικά, αυγά και γαλακτοκομικά, γι’ αυτό λέγεται η εβδομάδα αυτή «Τυρινή» και την μεθεπόμενη εβδομάδα, από την Καθαρά Δευτέρα αρχίζει η δύσκολη νηστεία των πενήντα περίπου ημερών μέχρι το Πάσχα.

Επίσης το συγκεκριμένο Σάββατο μετά την Τσικνοπέμπτη, σε τρεις μέρες δηλαδή, γίνονται μνημόσυνα για τους νεκρούς, είναι όπως λέγεται «Ψυχοσάββατο».

Και τις δύο αυτές ημέρες οι χριστιανοί από την παλιά εποχή συνήθιζαν να κάνουν τραπέζια με κρέατα, και γιατί τελειώνει η κρεατοφαγία αλλά και γιατί συνηθιζόταν να προσφέρουν «νεκρόδειπνα» στη μνήμη των τεθνεώτων. Για να έχουν όμως κρέας, σε εποχές παλαιότερες από τη δική μας, έπρεπε να σφάξουν κάποιο ζώο. Αυτό γινόταν συνήθως δύο-τρεις ημέρες πριν, ώστε να «σιτέψει» το κρέας για να το καταναλώσουν το Σαββατοκύριακο. Η μόνη ημέρα που ήταν εύκαιρη ήταν η Πέμπτη, αφού Τετάρτη και Παρασκευή αυτής της εβδομάδας ισχύει αυστηρή νηστεία. Έσφαζαν, λοιπόν, τα αρνιά ή τα χοιρινά με εορταστικό πνεύμα και επί τόπου κατανάλωναν ό,τι δεν χρειαζόταν «σίτεμα». Συμπλήρωναν τα φαγητά στο τραπέζι ακόμη και με το χοιρινό που είχε περισσέψει καπνισμένο ή τσιγαρισμένο από τα Χριστούγεννα. Αυτά τα έψηναν επί τόπου στα κάρβουνα και τα έτρωγαν με τη συνοδεία άφθονου κρασιού. Έτσι έμεινε μέχρι τις ημέρες μας η συνήθεια του τσικνίσματος, παρόλο που στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό το έθιμο έχει αποκοπεί από την παράδοση της νηστείας.

ΤΑ ΕΘΙΜΑ, ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ

Τρεις βδομάδες πριν από τη Σαρακοστή ξεκινάνε τα εθιμοτυπικά, οι προετοιμασίες και οι γιορτές, το καρναβάλι -μια συνήθεια που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Με το άνοιγμα του καρναβαλιού ουσιαστικά ξεκινάει η μεταβατική περίοδος για τη επερχόμενη σαρανταήμερη νηστεία. Τη βδομάδα της Τσικνοπέμπτης λοιπόν, γίνεται το ξεκαθάρισμα στα κρέατα του σπιτιού, τα οποία πρέπει να καταναλωθούν το συντομότερο, ώστε να περάσουμε μετά στη βδομάδα της Τυρινής, όπου επιτρέπεται η κατανάλωση μόνο τυροκομικών και γαλακτοκομικών προϊόντων όπως προαναφέρθηκε.

Καθώς η Τετάρτη και η Παρασκευή ήταν μέρες νηστείας, ήταν πολύ βολικό το μαγείρεμα και η κατανάλωση των κρεάτων να γίνεται την Πέμπτη, έτσι ώστε από το Σάββατο να ξεκινήσει το καρναβάλι. Το καρναβάλι είναι μια σύνθετη ιταλική λέξη με λατινικές ρίζες: carnem levare, δηλαδή αποχή από το κρέας. Το πρώτο συνθετικό της λέξης «Τσικνοπέμπτη» περιγράφει κυριολεκτικά την τσίκνα από τις ψησταριές σε όλη την Ελλάδα και την Κύπρο. Εικάζεται πως ίσως είναι εξέλιξη των βακχικών εορτών των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων, στο πλαίσιο των οποίων τιμούσαν τον θεό Διόνυσο μέσα από εκστατικά λειτουργικά παράλληλα με την κατανάλωση ψητού κρέατος. Η Τσικνοπέμπτη λοιπόν είναι εδώ και πάρα πολλά έτη «γιορτή» της Ελληνορθόδοξης παράδοσης, τη δεύτερη εβδομάδα των Αποκριών όταν και καταναλώνονται μεγάλες ποσότητες κρέατος.

Παλαιότερα βέβαια το θέμα δεν ήταν τα παϊδάκια, αλλά περισσότερο η τσίκνα. Να μυρίσει το σπίτι, κυρίως βούτυρο καμένο για αυτό και οι νοικοκυρές έψηναν επίσης μπακλαβάδες και γαλακτομπούρεκα ή τον ταπεινό σιμιγδαλένιο χαλβά.

Η πολυφαγία και το ποτό που συνοδεύει το σημερινό τραπέζι, είναι χαρακτηριστικά της ημέρας. Σχετίζονται με την ευφορία της γης και συνδυάζονται με την χριστιανική παράδοση, οπότε και σηματοδοτούν την προετοιμασία για την Μεγάλη Σαρασκοστή.

Οι μυρωδιές από την κουζίνα ξορκίζουν το κακό και φέρνουν κόσμο στο σπίτι.

ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕΤΑΙ Η ΤΣΙΚΝΟΠΕΜΠΤΗ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ – ΔΡΩΜΕΝΑ ΚΑΙ ΦΑΡΣΕΣ

Στην πορεία των χρόνων, κάθε τόπος ανέπτυξε και τα δικά του ιδιαίτερα έθιμα για την ημέρα. Σύμφωνα με τη λαογραφία την ημέρα της Τσικνοπέμπτης, στη Θήβα αρχίζει ο «Βλάχικος γάμος». Έθιμο που ξεκινά με το προξενιό δύο νέων, συνεχίζει με το γάμο και τελειώνει την Καθαρά Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπέθερων.

Τσικνοπέμπτη στην Πάτρα και εκατοντάδες Καρναβαλιστές από το μεσημέρι έστηναν ψησταριές σε κάθε σημείο της πόλης, ακόμα και έξω από τα καταστήματά τους. Τοπικά έθιμα της ημέρας «ο γάμος της Γιαννούλας της κουλουρούς» και «τα Τριτάκεια του Λάζαρη». Λαϊκά και καρναβαλικά δρώμενα, μουσικές κομπανίες συμπληρώνουν τη βραδιά της άφθονης κατανάλωσης ψητού κρέατος και οινοποσίας. Φέτος βέβαια όπως και πέρυσι- ελέω covid19- όλα αυτά τα δρώμενα μπαίνουν σε ….καραντίνα. Ελπίζουμε του χρόνου με το καλό…

Η Γιαννούλα ήταν υπαρκτό πρόσωπο, επρόκειτο για μια φτωχή γυναίκα της Άνω πόλης στην Πάτρα που έζησε στην περίοδο πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και κύρια δραστηριότητά της ήταν η πώληση κουλουριών που της εξασφάλιζε τα προς το ζην. Ορισμένοι Πατρινοί εκμεταλλευόμενοι την αφέλειά της, της έταζαν πως θα την παντρέψουν με τον πρόεδρο της Αμερικής. Η σχετική φάρσα περιλάμβανε άφιξη του Ουίλσον με πλοίο στο λιμάνι, αναβίωση του οποίοι έχουμε και στις μέρες μας.

Ημέρα για κουτσομπολιό η τσικνοπέμπτη στην Κέρκυρα… Κορφιάτικα Πετεγολέτσα ή πετεγόλια ή πετέγολα. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό και αποτελεί μέρος του Κερκυραϊκού Καρναβαλιού. Είναι θεατρικό είδος που μοιάζει πάρα πολύ με την comedia dell’ arte. Τα πετεγολέτσα πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης στις κεντρικές πλατείες ή τα στενά δρομάκια των διαφόρων χωριών της Κέρκυρας.

Στις Σέρρες το κρέας βγαίνει από την κουζίνα και ψήνεται σε αλάνες. Μεγάλες φωτιές σε χωράφια στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας και φάνε, πηδούν από πάνω τους. Τέλος κάποιος από την παρέα αναλαμβάνει τα προξενιά, ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

Στην Κομοτηνή καψαλίζουν μια κότα. Δεν την τρώνε όμως, γίνεται η προετοιμασία για να φαγωθεί την επόμενη Κυριακή. Απόψε τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν για δώρα, μόνο φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά γιατί ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».

Στον Πόρο, οι νέοι κλέβουν ένα μακαρόνι από το τραπέζι. Θα πρέπει να το τοποθετήσουν κάτω από το μαξιλάρι τους, ώστε τη νύχτα να δουν ποια θα παντρευτούν!

ΟΙ «ΤΣΙΚΝΟΠΕΜΠΤΕΣ» ΣΤΟΝ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΚΟΣΜΟ

Κάποιου αντίστοιχου τύπου Τσικνοπέμπτες παρατηρούνται και σε άλλες παραδόσεις λαών, όπως των Γερμανών, Ισπανών, Πολωνών, Ιταλών και Ρωμαιοκαθολικών δίχως όμως να αφορούν θρησκευτικά έθιμα. Το παράδοξο όμως είναι, κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν, πως οι υπόλοιποι ορθόδοξοι λαοί όπως Σέρβοι, Ρώσοι, Ουκρανοί, Γεωργιανοί κλπ δεν έχουν αντίστοιχο έθιμο Τσικνοπέμπτης στη θρησκευτική τους παράδοση.

Αυτό που δεν γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι πως σε πολλές χώρες γιορτάζουν την αντίστοιχη Τσικνοπέμπτη με το δικό τους τρόπο. Fat Thursday (Λιπαρή Πέμπτη) είναι η γιορτή σε πολλές χώρες και έχει ενδιαφέρον να δούμε τι τρώνε αντίστοιχα. Στην Πολωνία η Tłusty Czwartek είναι η μέρα που οι καθολικοί καταναλώνουν σε μεγάλες ποσότητες ντόνατς γεμιστά κυρίως με μαρμελάδα τριαντάφυλλο.

Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ γιορτάζουν την αντίστοιχη «Λιπαρή Πέμπτη» με το δικό τους τρόπο. Πολλοί λαοί έχουν μία ημέρα για κατανάλωση λιπαρών όπως η «Mardi Gras» στη Γαλλία, αλλά και Fatty Day στην Αγγλία, στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες και ιδιαιτέρως στη Νέα Ορλεάνη.

«Mardi Gras» η ημέρα των λιπαρών στη Γαλλία, ενώ στην Ιταλία, η Giovedì Grasso είναι η μέρα που ψήνουν ένα αφράτο αρωματικό κέικ με πολύ βούτυρο και βανίλια, κερνάνε κανόλι, τα σιτσιλιάνικα ρολάκια με ρικότα και φρούτα γλασέ, ή τηγανίζουν αφράτα ντόνατς όπως και οι Πολωνοί, γεμιστά με μαρμελάδα.

Στη Γερμανία έχουν τη Fetter Donnerstag ή «Schmutziger Donnerstag και εκτός από τα τυπικά γερμανικά κρεατικά, τα λουκάνικα και τις μπίρες, όλοι απαραιτήτως θα δοκιμάσουν krapfen, τους αφράτους λουκουμάδες με μαρμελάδα που είναι κάποια παραλλαγή των ντόνατς.

Στη Ρωσία γιορτάζουν τη Maslenitsa, μια γιορτή που έφεραν οι Σλάβοι για να αποχαιρετήσουν το χειμώνα και να υποδεχτούν την άνοιξη, καμία όμως σχέση με θρησκευτική παράδοση. Αυτή τη μέρα όλοι ετοιμάζουν τις μικρές αφράτες κρέπες (blinis) και τις σερβίρουν με μαρμελάδα και smetana (την τοπική ξινή κρέμα με αρκετά λιπαρά).

Στις βόρειες χώρες της Ευρώπης, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία, Εσθονία και Δανία, οι προτεστάντες καθιέρωσαν τη δική τους «Τσικνοπέμπτη» και τη γιορτάζουν με αφράτα ψωμάκια ή μικρά κέικ, αρωματισμένα πολλές φορές με κάρδαμο ή πορτοκάλι, τα οποία σερβίρουν με κρέμα και μαρμελάδα.

Ενώ λοιπόν σχεδόν σε όλη την Ευρώπη η «Λιπαρή Πέμπτη» γιορτάζεται με ντόνατς, ψωμάκια, κέικ, με μαρμελάδα και κρέμα, στην Ελλάδα και την Κύπρο η Τσικνοπέμπτη είναι μια μέρα που έρχεται μέσα από την Ελληνορθόδοξη παράδοση και που την εορτάζουμε με κρεατικά και …πάθος, αφού όλοι μας θέλουμε να βρεθούμε με την παρέα μας σε ένα τραπέζι με κοψίδια (λίγοι όμως γνωρίζουμε τη σημασία του εθίμου και την ιστορία του).

Φέτος βέβαια θα την γιορτάζουμε… εντός, με λίγους αγαπημένους μας και με την ψυχολογία στο ναδίρ, ελπίζοντας όμως πως το Πάσχα θα μπορέσουμε, Θεού Θέλοντος και ….πορείας εμβολιασμών επιτρέποντος να σουβλίσουμε….απελευθερωμένοι!

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Bigpost.gr

Ακολουθήστε το Bigpost.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις